قانون دو بنگاه (Rule of Two): قانونی که بنگاه‌های کوچک آمریکا را نجات داد، اما در ایران هنوز نوشته نشده است

مقدمه:

در حالی که ایالات متحده با وضع قانونی به نام Rule of Two توانسته است بنگاه‌های کوچک را به یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد خود تبدیل کند، در ایران هنوز جای خالی چنین قاعده‌ای احساس می‌شود.
این قانون ساده اما مؤثر، دولت را ملزم می‌کند که در صورت وجود حداقل دو شرکت کوچک توانمند، رقابت را فقط میان آن‌ها برگزار کند.
اما چرا این قانون مهم است و نبود آن چه تأثیری بر کسب‌وکارهای کوچک ایرانی دارد؟
در این مقاله، به مقایسه دقیق نظام تدارکات دولتی آمریکا و ایران از منظر حمایت از بنگاه‌های کوچک می‌پردازیم.

قانون دو بنگاه (Rule of Two) چیست؟

قانون Rule of Two در ماده‌ی FAR 19.502-2(b) از مقررات اکتساب فدرال آمریکا (Federal Acquisition Regulation) یا FAR تعریف شده است.
مطابق این قانون:
اگر مأمور قرارداد (Contracting Officer) به طور منطقی انتظار داشته باشد که حداقل دو شرکت کوچک می‌توانند نیاز دولت را با قیمت منصفانه و کیفیت مناسب تأمین کنند، مناقصه باید به‌طور کامل برای شرکت‌های کوچک (Small Business Set-Aside) رزرو شود.
به بیان ساده‌تر، دولت فدرال آمریکا در چنین شرایطی اجازه ندارد شرکت‌های بزرگ را وارد رقابت کند.

هدف از اجرای Rule of Two:
• حمایت واقعی از شرکت‌های کوچک و متوسط یا SMEها
• ایجاد رقابت سالم در بازارهای داخلی
• جلوگیری از انحصار شرکت‌های بزرگ
• افزایش چابکی و نوآوری در پروژه‌های دولتی

مثال واقعی:

فرض کنید وزارت حمل‌ونقل آمریکا قصد دارد پروژه‌ای ۵۰۰ هزار دلاری برای نگهداری جاده‌ها واگذار کند.
در بررسی بازار مشخص می‌شود دو شرکت محلی کوچک قادر به انجام پروژه با قیمت منصفانه هستند.
در این حالت، قانون Rule of Two می‌گوید:
• مناقصه باید فقط میان این دو شرکت و دیگر بنگاه‌های کوچک برگزار شود.
• شرکت‌های بزرگ حتی اجازه شرکت در مناقصه را ندارند.

🇮🇷 وضعیت قوانین مشابه در ایران

در ایران، قوانین متعددی برای حمایت از تولید داخلی و کسب‌وکارهای کوچک وجود دارد، از جمله:
• قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی -۱۳۹۸-
• قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار -۱۳۹۰-
• قانون برگزاری مناقصات -۱۳۸۳-
• و مقررات حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان
اما هیچ‌کدام از این قوانین، دولت را ملزم نمی‌کنند که در صورت وجود دو بنگاه کوچک توانمند، مناقصه را محدود به آن‌ها کند.

تفاوت اساسی ایران و آمریکا:

تحلیل و نقد :

نبودِ سازوکار الزام‌آور مشابه Rule of Two در ایران، موجب شده بنگاه‌های کوچک و متوسط یا SMEها در چرخه‌ی مناقصات دولتی حاشیه‌نشین شوند.
در حالی که در آمریکا بیش از ۲۳٪ از کل قراردادهای فدرال به کسب‌وکارهای کوچک می‌رسد، در ایران سهم واقعی SMEها از پروژه‌های دولتی بسیار پایین است.
مشکل، نبود قانون نیست؛ بلکه نبود ضمانت اجرا و نظام ارزیابی عملکرد مأموران قرارداد است.

پیشنهاد سیاستی:

برای نزدیک شدن به مدل موفق آمریکا، می‌توان در آیین‌نامه‌های اجرایی «قانون برگزاری مناقصات» یا «قانون حمایت از تولید داخل» چنین بندی افزود:
در صورت وجود حداقل دو شرکت کوچک یا متوسط توانمند با قیمت منصفانه، دستگاه اجرایی مکلف است مناقصه را میان این شرکت‌ها برگزار کند.
اجرای چنین بندی می‌تواند ضمن حفظ رقابت، به رشد واقعی بنگاه‌های کوچک، کاهش انحصار و افزایش بهره‌وری اقتصادی منجر شود.

جمع‌بندی:

قانون دو بنگاه در آمریکا، نمونه‌ای ساده اما کارآمد از سیاست‌گذاری هوشمندانه است. در حالی که در ایران، حمایت از بنگاه‌های کوچک بیشتر در حد شعار باقی مانده، زمان آن رسیده که قانون‌گذار به جای تدوین قوانین متعدد، فقط یک قاعده الزام‌آور مؤثر بنویسد:
اگر دو بنگاه کوچک می‌توانند، چرا قانون نباید آن‌ها را در اولویت بگذارد؟